Rola Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w reformie emerytalnej, cz. I
1. Ogólna charakterystyka zadań Zakładu
Najogólniej rzecz ujmując, rolę Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w reformie emerytalnej wyznaczają zadania, jakie przed nim postawiono, ich realizacja, a także relacje z innymi podmiotami powołanymi do wykonywania określonych zadań w obszarze ubezpieczenia emerytalnego.
Istotą rozpoczętej 1 stycznia 1999 r. reformy emerytalnej1 była gruntowna zmiana zasad finansowania ubezpieczenia emerytalnego oraz równie głęboka zmiana reguł naliczania emerytur dla ubezpieczonych urodzonych po 31 grudnia 1948 r. W miejsce dotychczasowego jednego systemu emerytalnego finansowanego metodą repartycyjną wprowadzono model złożony z dwóch segmentów. Segmentu podstawowego opartego na zasadzie repartycji, obsługiwanego od strony finansowej przez Fundusz Ubezpieczenia Społecznego i prowadzonego przez Zakład, oraz segmentu kapitałowego, zakładającego kapitalizację składki i jej lokowanie na rynku finansowym przez powołane w tym celu otwarte fundusze emerytalne.
Jeżeli chodzi o zmianę reguł naliczania emerytur dla ubezpieczonych objętych reformą, tj. urodzonych po 31 grudnia 1948 r., to tak w segmencie podstawowym, jak i w segmencie kapitałowym naliczanie przyszłych emerytur oparte zostało na zasadzie ekwiwalentności, czy też dokładniej, wprost proporcjonalnej zależności między emeryturą a zebraną składką z całego okresu aktywności zawodowej ubezpieczonego. W przypadku segmentu podstawowego składki zapisanej na koncie ubezpieczonego, w przypadku zaś segmentu kapitałowego składki realnie przekazanej w formie pieniężnej do otwartego funduszu emerytalnego. Przyjęcie tych rozwiązań pociągnęło za sobą konieczność indywidualizacji składki na ubezpieczenie emerytalne i wydzielenie jej z części składek na inne rodzaje ubezpieczenia społecznego. Przed wprowadzeniem reformy składka na ubezpieczenie społeczne odprowadzana była przez płatników łącznie za wszystkich ubezpieczonych i naliczana od ogólnego funduszu płac.
Konsekwencją powyższych rozwiązań było nałożenie na Zakład – jako instytucję publiczną wykonującą zadania z zakresu ubezpieczeń społecznych – niewątpliwie kluczowego w aspekcie założeń reformy zadania w postaci utworzenia i bieżącego prowadzenia kont ubezpieczonych. Kont rozumianych jako zapis ewidencyjny, umożliwiający rejestrację comiesięcznych składek i innych faktów ubezpieczeniowych istotnych w kontekście prawa do przyszłych świadczeń. Indywidualne konta stały się też nieodzowne do identyfikacji wpłacanych składek emerytalnych w celu przekazywania określonej ich części do otwartego funduszu emerytalnego wybranego wcześniej przez ubezpieczonego. Wprowadzone rozwiązania, w tym indywidualizacja i podział składki na rodzaje ubezpieczeń oraz utworzenie kont ubezpieczonych pociągnęły za sobą konieczność radykalnej zmiany sposobu prowadzenia rozliczeń z płatnikami składek. Podstawą prowadzenia rozliczeń z płatnikami stało się skonstruowane w zasadzie od podstaw konto płatnika. Utworzenie i prowadzenie na nowych zasadach kont płatników stało się dla Zakładu sprawą równie istotną i ważną, jak indywidualne konta ubezpieczonych.
W ramach reformy na Zakład nałożono nie tylko zadania związane z fazą gromadzenia i rejestrowania składek na ubezpieczenie emerytalne, ale także zadania w zakresie realizacji przyszłych świadczeń z segmentu podstawowego tego ubezpieczenia. Przyjęcie nowej formuły wymiaru świadczeń, opartej na dorobku składkowym ubezpieczonego z całego okresu jego aktywności zawodowej, zrodziło konieczność zindywidualizowanego wyliczenia tego dorobku dla ogółu ubezpieczonych objętych reformą za okresy ubezpieczenia sprzed reformy. Uczyniono to poprzez przyjęcie formuły kapitału początkowego. Mimo że realnie wartość kapitału nabiera znaczenia dopiero w momencie przyznawania emerytury, ustawodawca zdecydował o wyliczeniu jego wartości dla ogółu ubezpieczonych w krótkim okresie od rozpoczęcia reformy. Przyjęcie kapitałowego segmentu ubezpieczenia emerytalnego i powołanie w nim nowych podmiotów w postaci otwartych funduszy emerytalnych i ich organów zarządzających – powszechnych towarzystw emerytalnych, a także planowanego w przyszłości utworzenia funduszy dożywotnich emerytur kapitałowych i zakładów emerytalnych jako podmiotów gospodarujących składką emerytalną w okresie wypłacania emerytury, pociągnęło za sobą wyznaczenie zadań w tym obszarze także Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych. Nie chodzi tylko o dyscyplinowanie niezdecydowanych ubezpieczonych i losowanie dla nich otwartych funduszy, czy przekazywanie składek ubezpieczonych do tych funduszy, ale także przyznawanie i wypłacanie emerytur kapitałowych. Obecnie Zakład przyznaje i wypłaca kapitałowe emerytury okresowe, a w niedługim czasie będzie przyznawał także dożywotnie emerytury kapitałowe.
Towarzysząca reformie troska o wydolność finansową systemu emerytalnego, tak w krótszym jak i dłuższym okresie, zdecydowała o przyjęciu w ramach reformy szczególnych rozwiązań prawnych i finansowych. Z tą myślą m.in. utworzony został Fundusz Rezerwy Demograficznej, którego zarządzanie powierzono Zakładowi2. Należy podkreślić, że zarządzanie to nie ogranicza się jedynie do administrowania czy dysponowania środkami pieniężnymi, tak jak to ma miejsce w odniesieniu do Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, ale obejmuje zarządzanie środkami tego funduszu poprzez ich lokowanie na rynku finansowym na zasadach określonych w ustawie, maksymalnie bezpiecznie i efektywnie.
W ten kierunek reformy emerytalnej, tj. zabezpieczenie wydolności finansowej systemu w dłuższym okresie, wpisuje się też założenie o likwidacji rozbudowanych na gruncie starego systemu emerytalnego przywilejów w postaci prawa do wcześniejszego przechodzenia na emeryturę, w tym z tytułu wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. Dla części ubezpieczonych wykonujących zatrudnienie w takich warunkach przewidziane zostały świadczenia zastępcze w postaci emerytur pomostowych3. Zadania związane z realizacją tych świadczeń powierzono Zakładowi. Należy przy tym zaznaczyć, że nie chodzi w tym przypadku jedynie o przyznawanie i wypłatę emerytur pomostowych, lecz o zarządzanie całym systemem ubezpieczenia przedemerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze.
Dokonując dość powierzchownego przeglądu zadań Zakładu nie sposób nie zwrócić uwagi na to, że nie wszystkie one znane były w momencie rozpoczęcia reformy. Wynikało to z faktu, że nie wszystkie ustawy składające się na reformę zostały uchwalone przed jej rozpoczęciem. Ustawy o emeryturach pomostowych czy o emeryturach kapitałowych uchwalono stosunkowo niedawno4, a tę ostatnią tuż przed rozpoczęciem pierwszych wypłat z nowego, zreformowanego systemu, mimo że od wejścia w życie reformy upłynęło dziesięć lat. Na marginesie wypada zauważyć, że nie została jeszcze przyjęta ustawa określająca organizację i zasady funkcjonowania funduszy dożywotnich emerytur kapitałowych. Oczywiście uchwalenie tej ostatniej nie ma większego znaczenia dla roli Zakładu w zakresie wypłat emerytur kapitałowych, gdyż zadania w tym zakresie wyznaczone zostały już w ustawie o emeryturach kapitałowych.
Zadania wyznaczone Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych często się zmieniały, dodawano nowe, określano inny sposób ich realizacji. Wynikało to z licznych zmian ustawowych, modyfikujących w różnych fragmentach pierwotne założenia reformy5, czy też usuwających wątpliwości rodzące się na tle pobieżnie przygotowanych dwóch ustaw wprowadzających reformę. Warto tu przytoczyć, że tak ważną kwestię – z punktu widzenia interesu ubezpieczonego, jak i realizacji wyznaczonego zadania przez Zakład – jak określenie, czy na koncie ubezpieczonego, wykonującego zatrudnienie w stosunku zależnym od płatnika, ma być rejestrowana składka opłacona czy należna, przesądzono dopiero w 2002 r.6
Powyższy, dość ogólny przegląd podstawowych zadań Zakładu związanychz reformą daje wyobrażenie nie tylko o ich skali, ale też o znacznej różnorodności i wadze z punktu widzenia realizacji celów reformy. Niewątpliwie inny wymiar i naturę miała sprawa zakładania kont dla ogółu ubezpieczonych na moment rozpoczęcia reformy, a diametralnie inny – powierzenie Zakładowi zarządzania Funduszem Rezerwy Demograficznej. Czym innym jest bieżące prowadzenie kont ubezpieczonych i związane z tym wyjaśnianie rozbieżności na tych kontach, a czym innym przeprowadzanie dwa razy w roku losowań niezdecydowanych członków do otwartych funduszy emerytalnych. Jeszcze inną naturę ma nałożone na Zakład, ustawą o emeryturach pomostowych, zadanie prowadzenia centralnego rejestru stanowisk pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze.
Sygnalizując jedynie w tym miejscu skalę zadań i ich różnorodnośćoraz znaczenie dla reformy, w dalszej części skoncentruję uwagę na zagadnieniach dotyczących zakładania i prowadzenia kont ubezpieczonych, zadaniach związanych z realizacją emerytur z podstawowego segmentu ubezpieczenia emerytalnego oraz roli Zakładu w funkcjonowaniu segmentu kapitałowego.
2. Konta ubezpieczonych
2.1. Zakładanie kont
Mówiąc o zakładaniu kont rozróżnienia wymagają dwa momenty, a mianowicie założenie konta ubezpieczonego obejmowanego ubezpieczeniem po raz pierwszy, co Zakład realizuje na bieżąco, od zadania utworzenia kont wszystkim ubezpieczonym na dzień wejścia w życie reformy, tj. na 1 stycznia 1999 r. Zadanie to było niewątpliwie wyzwaniem dla Zakładu, nie tylko ze względu na skalę tej operacji, ale przede wszystkim złożoność realizacji założeń reformy, tzn. konieczność indywidualizacji składki na ubezpieczenie emerytalne. Chodziło, najkrócej rzecz ujmując, o stworzenie możliwości rejestrowania co miesiąc płynącej składki na ubezpieczenie emerytalne za każdego ubezpieczonego.
Wykonanie tego zadania wymagało ścisłego współdziałania z płatnikami składek, na których nałożono obowiązek zgłaszania do ubezpieczenia ogółu ubezpieczonych na dzień rozpoczęcia reformy, a następnie, co miesiąc, przesyłania stosownych dokumentów w postaci deklaracji rozliczeniowej (obrazującej rozliczenie globalne składek odprowadzanych przez płatnika) i raportów imiennych za każdego ubezpieczonego (obrazujących indywidualne rozliczenie składki za ubezpieczonego). W ramach tego współdziałania, nieodzownego także w przyjętej standaryzacji dokumentów ubezpieczeniowych, co zostało podyktowane informatyczną technologią przetwarzania zawartych w nich informacji, Zakład przeprowadził szeroką akcję informacyjną i szkoleniową, mającą na celu należyte wywiązywanie się płatników z nowych, niezwykle złożonych powinności w zakresie ubezpieczeń społecznych.
Niezależnie od działań podjętych w stosunku do płatników, którzy w składanych dokumentach przekazywali dane o ubezpieczonych, na Zakładzie spoczęło zadanie przygotowania odpowiedniej infrastruktury informatycznej umożliwiającej przyjmowanie i przetwarzanie nadsyłanych dokumentów, a w efekcie zakładanie kont ubezpieczonym i zapisywanie na nich istotnych faktów ubezpieczeniowych. W tym celu przygotowywany był specjalny system informatyczny, ze względu na skalę i rozległość określony Kompleksowym Systemem Informatycznym (KSI ZUS).
Należy jeszcze wspomnieć, że równocześnie z akcją zakładania kont ubezpieczonych, zakładano też konta płatników składek, co ze względu na przyjęte rozwiązania ściśle się ze sobą wiąże.
Okres na wdrożenie reformy był bardzo krótki. Od uchwalenia podstawowej dla wdrożenia reformy ustawy systemowej upłynęły niespełna trzy miesiące. Biorąc pod uwagę skalę przedsięwzięcia, w realizacji omawianego tu zadania nastąpiły poważne problemy7. Wynikały one zarówno z niedostatecznego przygotowania płatników do przekazywania właściwych danych i we właściwy sposób (ogromna liczba błędów w składanych w formie papierowej dokumentach), jak i wadliwość nie do końca przygotowanego systemu informatycznego umożliwiającego płynne przetwarzanie dokumentów i zakładanie rzetelnych kont ubezpieczonych. Rozliczne błędy w składanych dokumentach powodowały m.in. zakładanie podwójnych kont, tak płatników jak i ubezpieczonych, które w praktyce uniemożliwiały rozliczanie składek na kontach i dokonywanie dalszych operacji, w tym przekazywanie części składki emerytalnej do otwartych funduszy. Z czasem, m.in. za sprawą upowszechnienia i udoskonalenia specjalnego programu informatycznego (Płatnik) oraz nałożonego na płatników składek obowiązku przekazywania dokumentów ubezpieczeniowych drogą elektroniczną, a także dopracowania odpowiednich narzędzi w ramach Kompleksowego Systemu Informatycznego Zakładu8 – konta ubezpieczonych są zakładane na bieżąco, bieżąco też dokonywane są na nich określone zapisy. Na ich podstawie prowadzone są dalsze operacje, np. wspomniane już przekazywanie składek do otwartych funduszy, co od dłuższego czasu przebiega bezkolizyjnie.
Dla porządku należy jeszcze wskazać na konsekwencje tamtych problemów z początku wdrażania reformy, związanych z akcją zakładania kont płatników i ubezpieczonych. Były one dość rozległe i poważne. Wyraziły się nie tylko w znaczących opóźnieniach w przekazywaniu składek ubezpieczonych do otwartych funduszy i wynikłych stąd stratach dla ubezpieczonych oraz funduszy, co zostało w tamtym okresie medialnie bardzo nagłośnione, ale także w konieczności prowadzenia na szeroką skalę postępowań wyjaśniających z płatnikami, mających na celu rozwikłanie rozbieżności na kontach płatników i kontach ubezpieczonych za tamte okresy. Jak wiadomo, wyrównanie strat wynikłych dla ubezpieczonych w związku ze znacznymi opóźnieniami w przekazywaniu składek do otwartych funduszy przejął na siebie Skarb Państwa9. Jeżeli zaś chodzi o porządkowanie danych na kontach, to są one przedmiotem prowadzonych jeszcze dzisiaj nader żmudnych i uciążliwych postępowań wyjaśniających z udziałem pracowników Zakładu i płatników składek.
2.2. Znaczenie kont
Zakładanie kont ubezpieczonych, jak już wcześniej wspomniano, podyktowane zostało potrzebą indywidualizacji składki emerytalnej w związku z nowymi zasadami wyliczania przyszłej emerytury tak z podstawowego, jak i kapitałowego segmentu ubezpieczenia emerytalnego. Rola kont ubezpieczonych jest jednak znacznie większa, co wiąże się z przyjęciem szerokiego zakresu treściowego tej instytucji. Na koncie ewidencjonuje się nie tylko bieżące, co miesiąc płynące składki na ubezpieczenie emerytalne, ale także wartość wyliczonego i zwaloryzowanego kapitału początkowego, co ma znaczenie dla wyliczenia wysokości przyszłej emerytury z segmentu podstawowego, oraz informacje o członkostwie w otwartym funduszu emerytalnym, o terminach i wysokości składek przekazywanych do niego. Na koncie odnotowywane są dane zawarte w dokumentach zgłoszeniowych i rozliczeniowych, w szczególności zaś informacje o tytule ubezpieczenia, wysokości podstawy wymiaru składek, rodzajach i okresach przerw w opłacaniu składek, co ma znaczenie dla przyznawania świadczeń z pozostałych działów ubezpieczenia społecznego (np. zasiłków chorobowych, rent z tytułu niezdolności do pracy). Konta ubezpieczonych prowadzone według numerów identyfikacyjnych PESEL i NIP, a w wyjątkowych przypadkach według serii i numeru dowodu osobistego lub paszportu, zawierają też liczne dane identyfikacyjne ubezpieczonego mające walory nie tylko ubezpieczeniowe, ale wykraczające daleko poza obszar ubezpieczenia. Warto też zauważyć, że zakres danych zapisywanych na koncie ulega zmianom, a to za sprawą zmian ustawowych w zakresie ubezpieczenia społecznego. Przykładem tego może być chociażby ostatnia zmiana podyktowana wprowadzeniem emerytur pomostowych, pociągająca za sobą rozszerzenie informacji na koncie ubezpieczonego o okresy zatrudnienia w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu tej ustawy10.
Szeroki zakres treściowy konta ubezpieczonego przesądza o szerokim zakresie jego stosowania. Pomijając już w tym miejscu jego rolę w przyznawaniu emerytur z nowego systemu – chociaż nie wypada nie podkreślić, że w zasadniczym stopniu eliminuje ono uciążliwe postępowania dowodowe przy przyznawaniu emerytur ze starego systemu – konto stanowi podstawę do rozliczania tzw. 30-krotności, tj. ustalenia, czy w danym roku kalendarzowym nie nastąpiło przekroczenie podstawy wymiaru składki przez ubezpieczonego ponad ustawowo określoną górną jej granicę, bądź wyjaśnienia sytuacji gdy przed przekroczeniem tego pułapu zaniechano odprowadzania składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe. Konta stanowią podstawę do bieżących rozliczeń finansowych Zakładu z otwartymi funduszami emerytalnymi, a także innymi instytucjami, na rzecz których Zakład pobiera składki. Chodzi tu o Narodowy Fundusz Zdrowia, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych. Na marginesie należy też zauważyć, że szeroki zakres informacji na koncie ubezpieczonego, w tym szeroki zakres danych identyfikacyjnych zdecydował o nałożeniu na Zakład obowiązku udzielania informacji z konta różnym instytucjom publicznym, i to w dość szerokim zakresie11. Stanowi to skądinąd poważne dodatkowe obciążenie. Oczywiście te ostatnie sprawy niewiele mają wspólnego z zadaniami Zakładu w realizacji reformy emerytalnej, wspominam jednak o tym, aby pokazać, jak rozwiązania instytucjonalne przyjęte w ramach reformy emerytalnej wykorzystywane są także w innych dziedzinach, daleko wykraczających poza obszar ubezpieczeń społecznych.
W aspekcie omówionego wyżej znaczenia i funkcji konta ubezpieczonego, szczególnego znaczenia nabiera ciążący na Zakładzie obowiązek zagwarantowania kompletności i rzetelności informacji gromadzonych na koncie ubezpieczonego, tym bardziej, że ustawa szczególnie akcentuje wartość dowodową gromadzonych na kontach danych w postępowaniu administracyjnym i sądowym. Przy realizacji tego obowiązku, w praktycznych działaniach Zakładu szczególnie dużą wagę przywiązuje się do postępowań wyjaśniających. Postępowań mających na celu rozwikłanie rozbieżności w dokumentach ubezpieczeniowych składanych przez płatników oraz rozbieżności między składanymi dokumentami a opłacaną składką. O ile wyjaśnianie rozbieżności w aktualnie składanych dokumentach nie nastręcza większych trudności, a to za sprawą wysokiej poprawności składanych dokumentów, co zapewnia prawie w 100% zelektronizowana forma ich przekazywania, o tyle problemem są jeszcze dla Zakładu, jak i części płatników, wyjaśnienia dotyczące początkowego okresu wdrażania reformy.Postępowania wyjaśniające toczą się, co do zasady, jako rutynowe czynności Zakładu. Postępowania te podejmowane są też z inicjatywy ubezpieczonych, w wyniku składanych przez nich reklamacji. Ubezpieczeni w razie powzięcia jakichkolwiek wątpliwości co do stanu konta, rodzących się czy to w związku z otrzymywanymi informacjami od płatnika, czy też w związku z informacją o stanie konta dostarczaną corocznie przez Zakład, mogą podjąć stosowną akcję reklamacyjną w tym zakresie.
Niezależnie jednak od problemów, które wystąpiły w początkowym okresie wdrażania reformy z zakładaniem i bieżącym prowadzeniem kont ubezpieczonych należy podkreślić, że w porównaniu do roli Zakładu sprzed reformy, fakt ich prowadzenia zdecydowanie podnosi rangę Zakładu jako instytucji ubezpieczeniowej. Zakład sprzed reformy, funkcjonujący jako urząd administracji państwowej był jednocześnie ułomną instytucją ubezpieczeniową niemającą elementarnej wiedzy na temat tego, kogo ubezpiecza. Przyznając świadczenia emerytalne zdany był na dowody ubezpieczeniowe tworzone w zakładach pracy w różnych okresach i według różnych zasad, które nierzadko budziły wątpliwości i generowały stosunkowo liczne spory dotyczące prawa do świadczeń.
2.3. Informowanie o stanie konta
Innym ważnym zadaniem nałożonym na Zakład w ramach reformy, a wiążącym się z prowadzeniem kont ubezpieczonych, jest obowiązek systematycznego (corocznego) informowania ubezpieczonych o stanie ich konta, a zasadniczo o ich dotychczasowym dorobku składkowym na przyszłą emeryturę. Nałożenie tego zadania pośrednio wiąże się z przyjętą nową formułą wymiaru emerytury, w której zasadniczą rolę odgrywa dorobek składkowy ubezpieczonego z całego okresu jego aktywności zawodowej. Przesyłana informacja ma orientować ubezpieczonego, będącego w różnej fazie życia zawodowego w kontekście wieku emerytalnego, o jego aktualnym dorobku na przyszłe świadczenie.
Informacja o stanie konta w treści swej zawiera nie tylko wielkość zapisanej od 1 stycznia 1999 r. i zwaloryzowanej składki, ale także wysokość obliczonego i waloryzowanego kapitału początkowego, wyrażającego wartość dorobku emerytalnego sprzed tej daty. W informacji podawana jest też wartość nominalna składek za poprzedni rok kalendarzowy z rozbiciem na poszczególne jego miesiące. Na wzmiankę zasługuje też to, że w przesyłanejubezpieczonemu informacji podaje się dane dotyczące wysokości składek należnych i odprowadzonych do otwartego funduszu emerytalnego.
Szerszy zakres informacji przepisy ustawy systemowej przewidują dla ubezpieczonych, którzy ukończyli 35 rok życia, a jeszcze szerszy dla ubezpieczonych, którym pozostało do ukończenia ustawowego wieku emerytalnego nie więcej niż 5 lat. Osobom tym przekazywana jest także informacja o wysokości wyliczonej dla nich hipotetycznej wartości ich przyszłej emerytury. Wartości wyliczonej przy założeniu, że dalszy przebieg ich ubezpieczenia będzie odpowiadał dotychczasowym osiągnięciom na koncie ubezpieczonego. Ubezpieczonym, którym pozostało do osiągnięcia wieku emerytalnego nie więcej niż 5 lat, podaje się nie tylko wartość hipotetyczną ich przyszłej emerytury, ale także hipotetyczną wartość emerytury, do jakiej nabyliby prawo, gdyby opóźnili moment przejścia na emeryturę odpowiednio o 1, 2, 3, 4, 5 lat.
Generalnie rzecz biorąc, istotą informowania ubezpieczonych o stanie ich konta w podstawowym segmencie ubezpieczenia jest bieżące zorientowanie ubezpieczonych co do wysokości ich bieżącego dorobku na przyszłą emeryturę. Biorąc pod uwagę fakt, że w przesyłanej informacji podaje się także nominalną wysokość składek za poprzedni rok, z rozbiciem na poszczególne miesiące, przedmiotowa informacja ma jeszcze inną wartość. Daje ubezpieczonemu, w szczególności zaś ubezpieczonemu znajdującemu się w sytuacji zależnej, tj. za którego dokumenty ubezpieczeniowe składa i składkę odprowadza płatnik, możliwość zweryfikowania wiedzy na temat swojej sytuacji w zakresie ubezpieczenia emerytalnego (uzyskanej z informacji ZUS) z wiedzą otrzymywaną od płatnika składek. W razie stwierdzenia przez ubezpieczonego jakichkolwiek rozbieżności ma on możliwość, poprzez podjęcie stosownych działań (złożenie reklamacji), doprowadzenia do usunięcia rozbieżności i zapewnienia zgodności zapisów na koncie ze stanem faktycznym.
Inny sens ma dodatkowa informacja o wysokości hipotetycznej emerytury. Chodzi w tym przypadku nie tylko o bliższe zorientowanie ubezpieczonych co do przyszłej, prawdopodobnej ich sytuacji materialnej jako emerytów, ale także zachęcenie, czy wręcz przekonanie do wydłużenia aktywności zawodowej i opóźnienia momentu faktycznego przejścia na emeryturę poza ustawowy wiek emerytalny. Taki sens ma na pewno dyspozycja, aby ubezpieczonym, którym pozostało nie więcej niż 5 lat do ukończenia ustawowego wieku emerytalnego podawać wartość hipotetycznej emerytury, jaką osiągnęliby przechodząc na emeryturę odpowiednio później aniżeli z ukończeniem wieku emerytalnego (informację o tym Zakład ma przekazywać począwszy od obecnego roku). Wydaje się, że w założeniach twórców reformy szczególne znaczenie dla decyzji ubezpieczonych o opóźnieniu momentu przejścia na emeryturę miała odegrać właśnie projekcja znaczącego, z roku na rok przyrostu emerytury w okresie tuż przed i tuż po osiągnięciu wieku emerytalnego (taki efekt daje nowa formuła jej wyliczania – przy malejącym wieku przeżycia w granicach wieku emerytalnego ubezpieczonego i równoczesnym wzroście dorobku składkowego następuje wyraźny przyrost wysokości świadczenia). Rozwiązanie to znane na gruncie prywatnych programów emerytalnych w innych krajach wydaje się co najmniej wątpliwe co do skuteczności na gruncie ustawowego i obowiązkowego ubezpieczenia emerytalnego. Nietrudno też zauważyć, że intencja tego rozwiązania wyraźnie koliduje z przepisami o prawie do emerytury z segmentu podstawowego, które przewidują prawo do emerytury z osiągnięciem określonego wieku i niczym nieograniczoną możliwość kontynuowania działalności zawodowej. Więcej, te ostatnie zakładają możliwość przeliczenia wysokości pobieranej emerytury i jej powiększenie o wartość składki zgromadzonej na koncie z tytułu kontynuowania ubezpieczenia po ustaleniu prawa do emerytury. W tym aspekcie wartość informowania ubezpieczonych, krótko przed osiągnięciem wieku emerytalnego, o ich hipotetycznej emeryturze uznać należy za co najmniej wątpliwą.
Jeżeli chodzi o praktyczną stronę informowania ubezpieczonych o stanie konta przez Zakład, to należy nadmienić, że ze względu na wspomniane już wcześniej problemy towarzyszące zakładaniu kont ubezpieczonych na początku wdrażania reformy i związany z tym niepełny stan informacji na kontach, uruchomienie pierwszej wysyłki informacji o stanie konta rozpoczęto w 2003 r. za okres 2002 r. W kolejnych latach wysłane zostały stosowne informacje za lata wcześniejsze, tj. 1999, 2000, 2001. Od 2003 r. informacje o stanie konta są już wysyłane systematycznie. O skali tego zadania najlepiej świadczy liczba wysyłanych rokrocznie informacji, która waha się w granicach od 9,7 mln za rok 1999 do 12,5 mln za 2006 r. Trzeba stwierdzić, że stosunkowo niewielka jest liczba reklamacji składanych przez ubezpieczonych w wyniku przesłanych informacji. Wielkość ich oscyluje w granicach od 2,66% w stosunku do liczby wysłanych informacji za 2006 r. do 0,23% w stosunku do liczby wysłanych informacji za 2007 r. Na tym tle rodzi się pytanie, czy ten stosunkowo niski odsetek reklamacji jest wynikiem niewielkiego zainteresowania ubezpieczonych treścią otrzymywanych informacji o stanie konta w ogóle, czy też świadczy o dużej zgodności przesyłanych informacji z posiadaną przez ubezpieczonych wiedzą w przedmiocie własnej sytuacji ubezpieczeniowej wynikającej np. ze stosownych informacji otrzymywanych od płatników. Nie przesądzając tej kwestii, z potocznego oglądu rzeczy dostrzec można stosunkowo niewielkie zainteresowanie treścią dostarczanych informacji, szczególnie ze strony ludzi młodych, dla których przyszła emerytura stanowi odległą perspektywę własnej sytuacji życiowej. Z drugiej strony, zważywszy że reklamacje składane za początkowe lata reformy były częstsze i w decydującym stopniu dotyczyły braku składki na koncie bądź jej niewłaściwej wysokości, co za bieżące lata nie jest tak częste w składanych reklamacjach – mogło by to świadczyć o tym, że istnieje wysoka zgodność stanu konta z rzeczywistym stanem rzeczy znanym ubezpieczonemu, i w jego ocenie prawdziwym. Niezależnie od powyższego, należy stwierdzić, że przesyłanie informacji o stanie konta i możliwość jego korekty, w przypadkach uzasadnionych, w wyniku składanych reklamacji przez ubezpieczonych jest dodatkowym czynnikiem umożliwiającym Zakładowi wywiązywanie się z powinności zapewnienia rzetelności i kompletności informacji na kontach ubezpieczonych.